Zanieczyszczenie środowiska spowodowane różnymi rodzajami działalności, w tym gospodarczej, wzrosło w ostatnich latach, a głównym jego źródłem są działania transportowe i logistyczne. W dzisiejszym, wysoce konkurencyjnym środowisku, kwestie zielonej logistyki zyskują na znaczeniu, ponieważ coraz częściej jest ona integralną częścią zarządzania łańcuchem dostaw.
Zielona logistyka polega na integracji wszystkich działań związanych z przepływem produktów w łańcuchu dostaw. Rozciąga się od pozyskania surowca dla konkretnego produktu, po system produkcji i dystrybucji dla konsumenta końcowego, łącznie z logistyką zwrotów. Głównym celem zielonej logistyki jest osiągnięcie równowagi między celami ekonomicznymi, środowiskowymi i społecznymi poprzez odpowiednie skoordynowanie procesów, tak aby spełniały wymagania klientów przy minimalnych kosztach.
Zieloną logistykę można zdefiniować jako zintegrowane zarządzanie wszystkimi działaniami niezbędnymi do mobilizacji produktów w łańcuchu dostaw, z uwzględnieniem kwestii środowiskowych. Stanowi ona koncepcję związaną z realizacją międzynarodowych konwencji i wynikających z nich obowiązków nałożonych na państwa i korporacje.
Ekologizacja łańcucha dostaw stała się znaczącym tematem w zarządzaniu łańcuchem dostaw, obejmującym zarządzanie zaopatrzeniem, zakupem surowców, przyjazną dla środowiska produkcję, dystrybucję, marketing i logistykę zwrotów. Tak więc wdrożenie zielonych praktyk obejmuje cały łańcuch dostaw jako gospodarkę o obiegu zamkniętym.
Green Supply Chain Management
Firmy muszą zacząć analizować swoje działania na środowisko nie tylko w odniesieniu do działalności wewnętrznej, ale także w odniesieniu do całych łańcuchów dostaw. Takie podejście spowodowało pojawienie się terminu – GSCM (Green Supply Chain Management). GSCM jest definiowane jako bezpośrednie zaangażowanie firm, łącznie z dostawcami i klientami, we wspólne planowanie, w celu zmniejszenia wpływu na środowisko w procesach produkcyjnych. Te działania oznaczają, że powinna zostać wzmocniona współpraca, aby ograniczyć wpływ na środowisko związany z przepływami w działaniach operacyjnych firmy. Ujmując rzecz krótko – GSCM oznacza uwzględnienie działań na rzecz środowiska w praktykach integracyjnych w ramach łańcuchów dostaw.[1]
Hassan Younisa, Balan Sundarakani, Barry O’Mahony opracowali tzw. teoretyczny model GSCM. Na rysunku nr 1, lewa strona modelu GSCM przedstawia cztery niezależne zmienne: ekoprojekt, zielone zakupy, współpracę w zakresie ochrony środowiska i logistykę zwrotów. Zmienna zależna dotycząca wyników przedsiębiorstwa jest pokazana w czterech wymiarach po prawej stronie modelu. Trzy zmienne kontrolne, które mogą wpływać na zmienną zależną, to: certyfikacja Systemu Zarządzania Środowiskowego (EMS), wielkość firmy i wiek. Te kontrolne zmienne znajdują się po prawej stronie modelu. Model zakłada związek między każdą z czterech praktyk GSCM (ekoprojektowanie, ekologiczne zakupy, współpraca środowiskowa i logistyka zwrotów) i każdym wymiarem wydajności przedsiębiorstwa (efektywność środowiskowa, wyniki operacyjne, wyniki ekonomiczne i wyniki społeczne). Przedstawiono również trzy zmienne kontrolne. Efektywność środowiskowa w tym badaniu odnosi się do zdolności organizacji w redukcji emisji do powietrza, ścieków i odpadów stałych przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia materiałów niebezpiecznych i toksycznych (Zhu, Sarkis i Lai, 2008). Wydajność operacyjna odnosi się do zdolności organizacji do wydajniejszego wytwarzania i dostarczania produktów klientom, przy lepszej jakości i krótszych czasach realizacji, a tym samym do poprawy jej pozycji na rynku (Melnyk, Sroufe i Calantone, 2003). Wyniki ekonomiczne definiuje się jako poprawę wyników finansowych i marketingowych wynikającą z wdrożenia praktyk GSCM, które poprawiają pozycję firmy w porównaniu ze średnią branżową (Green & Inman, 2005). Poprawa finansowa obejmuje zwiększone koszty zakupu materiałów, niższe koszty zużycia energii, niższe koszty usuwania odpadów i niższe koszty wypadków środowiskowych (Sundarakani, Souza, Goh, Wagner i Manikandan, 2010).
Poziom implementacji GSCM
Badacze koncentrują się zatem na wykazaniu wpływu dostosowania łańcucha dostaw do zasad GSCM na przedsiębiorstwo. I tak, według badania z 2019 r. zrealizowanego w oparciu o wyniki przedsiębiorstw w regionie Bliskiego Wschodu („Badanie związku między zarządzaniem zielonym łańcuchem dostaw a wydajnością firmy przy użyciu metody mieszanej: opracowanie harmonogramu działań dla przyszłych badań” [2]) wykazano, że brak jest w literaturze spójności.
Według grupy badawczej Hassan Younisa, Balan Sundarakani, Barry O’Mahony przegląd istniejącej literatury wykazał, że w wielu opracowaniach zbadano związek między wdrażaniem różnych zestawów praktyk GSCM i różnymi wymiarami wyników przedsiębiorstwa. Znaczna część z nich koncentrowała się na ocenie zielonego łańcucha dostaw z punktu widzenia ekonomii z perspektywy recyklingu. Jednak zarówno w literaturze teoretycznej, jak i praktycznej brakuje ogólnej perspektywy wdrażania praktyk zielonego łańcucha dostaw w odniesieniu do wyników przedsiębiorstwa. Ponadto, w żadnym badaniu nie rozważono konkretnie wpływu wdrożenia czterech głównych praktyk Green Supply Chain Management GSCM (ekoprojekt, ekologiczne zakupy, współpraca środowiskowa i logistyka zwrotów) na cztery odrębne elementy wyników przedsiębiorstwa (środowiskowe, ekonomiczne, operacyjne i społeczne).
Podobne wnioski znajdziemy w książce będącej opracowaniem naukowym dr Anny Maryniak pt. „Zarządzanie Zielonym Łańcuchem Dostaw”. „Na podstawie wyników badań realizowanych w Europie, Azji i wielu innych częściach świata, można stwierdzić, że poziom implementacji GSCM jest niski. (…) Rzadko podejmowana jest dyskusja z perspektywy współpracy prośrodowiskowej w łańcuchu dostaw, w której ujmuje się zarówno współpracę z dostawcami, odbiorcami, jak i kwestie logistyczne dotyczące transportu, magazynowania, zapasów czy planowania konfiguracji łańcucha dostaw”. I dalej: „Brak wiedzy z zakresu GSCM, w tym brak rekomendacji dla praktyki gospodarczej pozwalający zwiększyć poziom rozwoju strategicznego podejścia do zarządzania zielonymi łańcuchami dostaw, utrudnia wypracowanie korzyści potencjalnie z niego wynikających”.
Paradoksy zielonej logistyki
Już w samym terminie green logistics doszukamy się paradoksu. Łatwo zauważyć, że słowa „zielony” i „logistyka” nie idą raczej w parze. Zasadniczo logistyka wykorzystywana jest do strategicznego zarządzania różnymi działaniami poprzez minimalizację kosztów, ale ta redukcja odbywa się kosztem środowiska. Paradoksy widoczne są w kilku kluczowych obszarach zebranych w tabeli nr 1.
| Obszar | Założenia | Paradoks |
| Koszt | Obniżenie kosztów poprzez ulepszenie opakowania i minimalizowanie strat. | Koszty środowiskowe są często znacznie wyższe niż koszt opakowania. |
| Czas/dostępność | Tworzenie zintegrowanych łańcuchów dostaw JIT zapewnia wydajną dystrybucję. | Zwiększona produkcja, większa sprzedaż i system dystrybucji potrzebują więcej miejsca i energii przez co wpływają na wzrost emisji CO2. |
| Sieci dostaw/transport | Zwiększenie wydajności sieci dostaw ze względu na zwiększenie zasięgu dostawy. | Nadmierny wpływ na środowisko wzdłuż głównych węzłów i korytarzy transportowych, oddziaływanie na społeczności lokalne. |
| Niezawodność | Efektywny i punktualny system transportowy. | Samochody ciężarowe i samoloty mają negatywny wpływ na środowisko. |
| Magazynowanie | Zmniejszenie zapotrzebowania na prywatne magazyny. | Ciągłe korzystanie z dróg, powodujące jeszcze większe korki. |
| E-commerce | Zwiększenie szans sprzedaży dla firm i dywersyfikacja łańcucha dostaw. | Zmiany w fizycznej dystrybucji, a także zwroty towarów, powodują zwiększone zużycie energii. |
Tab. 1. Paradoksy zielonej logistyki. Opracowanie Rodrigue i wsp. (2001)
Perspektywy
Według Mckinnona, Browne’a i Whiteinga (2015), wraz ze wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, międzynarodowe standardy stają się coraz bardziej rygorystyczne, zwłaszcza rządowe, w aktywnym promowaniu oszczędności energii i redukcji emisji dwutlenku węgla, redukcji kosztów operacyjnych i kwestii środowiskowych, na które zwracają uwagę wszystkie strony gospodarki i społeczeństwo. Innym ważnym podejściem jest wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, próba rozmieszczenia lub wykorzystania paliw alternatywnych w celu całkowitego lub częściowego zastąpienia paliw kopalnych. Na podstawie wyników badania Younisa, Sundarakani i O’Mahony przedstawiono następujące zalecenia dla firm zainteresowanych poprawą efektywności środowiskowej przy wdrażaniu praktyk zielonego łańcucha dostaw:
- Upewnij się, że kierownictwo wyższego szczebla wspiera inicjatywę poprzez misję strategiczną.
- Upewnij się, że uzgodnione praktyki są odpowiednio wdrażane, mierzone i monitorowane.
- Upewnij się, że zasady EMS (System Zarządzania Środowiskowego) są wdrożone i przestrzegane.
- Zatrudnij dedykowanego kierownika projektu do zarządzania procesem wdrożenia.
- Upewnij się, że istnieją obiektywne miary wyników.
- Upewnij się, że wszystkie zielone inicjatywy są reklamowane publicznie za pośrednictwem planowanych inicjatyw marketingowych.
Koszty zielonej logistyki
Ciężko znaleźć dokładne dane mówiące o tym, jakie oszczędności daje firmom wdrażanie poszczególnych etapów zielonej logistyki w ich łańcuchach dostaw. Inbound Logistics powołuje się na dane, z których wynika, że w 2019 roku 115 największych światowych firm szukało informacji o wpływie na środowisko od ponad 5000 dostawców w ramach programu ujawniania informacji o łańcuchu dostaw o nazwie CDP’s – Supply Chain Disclosure Program. Łącznie dostawcy ci zgłosili redukcję emisji dwutlenku węgla o 633 miliony ton, co zmniejszyło również koszty łańcucha dostaw o 19,3 mld USD.
Propagatorzy idei zielonych łańcuchów dostaw poszukują możliwości redukcji kosztów związanych z szeroko rozumianą ochroną środowiska przy prowadzeniu intensywnych programów na rzecz jego ochrony. Tak postawiony cel jest możliwy do realizacji w dłuższym okresie. Niektórzy ekonomiści uważają nawet, że taka strategia działania zapewni firmom – uczestnikom zielonego łańcucha dostaw – przewagę konkurencyjną w przyszłości i wyznaczy nowe kierunki rozwoju biznesu [por. Haque, 2011]. W praktyce nadal jednak wśród menedżerów dominuje pogląd, że tworzenie kultury proekologicznej oraz podejmowanie działań przyjaznych środowisku prowadzi do wzrostu kosztów. Dlatego upowszechnienie koncepcji zielonych łańcuchów dostaw wymaga wiedzy i determinacji kadry zarządzającej.
[1] „Kreowanie zielonych łańcuchów dostaw – proponowany model integracji” Dr Tomasz Surmacz, Logistyka 5/2014
[2] Investigating the relationship between green supply chain management and corporate performance using a mixed method approach: Developing a roadmap for future research. Hassan Younisa, Balan Sundarakani, Barry O’Mahony.
Autorka: Marta Cudziło, główny specjalista – kierownik Centrum Logistyki, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Logistyki i Magazynowania
Artykuł ukazał się w wydaniu nr 6/2020 (grudzień-styczeń) “Logistics Manager”. Więcej o czasopiśmie TUTAJ
