Najważniejszym aspektem współczesnego e-commercu staje się zrównoważony rozwój, który zmienia negatywną opinię o tym kanale dystrybucji, spowodowaną przeskalowaniem opakowań – małe gabarytowo produkty zapakowane w duże pudełka. E-commerce to niezwykle ważny sektor dla przemysłu opakowaniowego, gdyż dominuje w nim sprzedaż detaliczna, nie zaś hurtowa, zatem popyt na opakowania jest ogromny.
Puśćmy na chwilę wodze wyobraźni. Jest rok 2058. Towar, który potrzebujemy, nabywamy poprzez zakup jego kodu źródłowego, a w naszym domu, za pomocą systemu nowej generacji drukarek 3D, drukujemy wszystkie elementy niezbędne do powstania potrzebnego nam zakupu. Ewentualnie wróćmy na chwilę do przeszłości – do roku 1978, pod drzwi naszego domu podjeżdża mleczarz, który odbiera puste opakowanie po mleku, a zostawia pełne butelki.
Wspólny mianownik pomiędzy tymi sytuacjami? W obu przypadkach nasz zakup pozwala na istotne zminimalizowanie odpadów opakowaniowych, będących produktem ubocznym decyzji zakupowej, a wymagających późniejszej utylizacji. Czy jest to scenariusz, który ma szanse na (ponowną) realizację? Czy też jest to mrzonka, utopia, która nie ma szans sprawdzić się w większej skali i utrzymać się długoterminowo?
Zanim spróbujemy odpowiedzieć na te pytania, należy wspomnieć o rewolucji w zakresie trendów zakupowych ostatniego czasu. Wpływ pandemii na rozwój e-commerce został odmieniony już wielokrotnie przez wszystkie możliwe przypadki. Część strumienia zakupowego realizowanego wcześniej w sklepach stacjonarnych w znacznej mierze została przełączona na tryb online, a to pociągnęło za sobą także zmianę w masie i strukturze wykorzystywanych opakowań. Znaczna część towarów wysyłanych w ramach zakupów e-commerce wymaga mocnego, dodatkowego opakowania, zabezpieczającego je na czas transportu. Często potrzebny jest także wypełniacz, którego rolą jest ochrona produktu, aby ten nie został uszkodzony, w trakcie podróży do konsumenta. Wraz ze wzrostem ilości sprzedawanych towarów poprzez kanały online, rysuje się zupełnie inny wymiar i skala problemów.
Nie dotarłem do danych, które pozwoliłyby na jednoznaczne potwierdzenie ilości odpadów, jakie zostały wprowadzone do środowiska w wyniku zmiany modelu zakupowego. Należy jednak przyjąć, że z uwagi na fakt, iż każdy zakup w e-commerce B2C generuje istotnie więcej odpadów niż zakupy stacjonarne, łączna masa odpadów w tym kanale uległa istotnemu zwiększeniu. Wiadomo natomiast, że rośnie zapotrzebowanie na eko-opakowania. Firma badawcza Smithers Pira opublikowała raport The Future of Sustainable E-commerce Packaging to 2023, w którym analizuje rynek opakowań dla e-handlu, szczególnie pod kątem ograniczania negatywnego oddziaływania na środowisko. Według raportu, do 2023 roku popyt na ekologiczne materiały został wyceniony na 63,3 mld USD, co oznacza niemal dwukrotny wzrost w stosunku do roku 2018.
Co istotne, w przypadku e-commerce istnieje także większe ryzyko zwrotów towarów, co z kolei pociąga za sobą także dodatkowe koszty związane z ponownym pakowaniem tego samego produktu i dodatkowym śladem węglowym wygenerowanym w wyniku ponowionych operacji. Nadmienię tylko, że w strumieniu e-commerce poza opakowaniem jednostkowym danego produktu, do opakowań możemy zaliczyć także wypełniacz (papierowy, foliowy lub inny), karton zewnętrzny służący do dodatkowego zabezpieczenia towaru, folie stretch zabezpieczające palety lub kartony, koperty bąbelkowe czy też taśmy opakowaniowe.
Katalizatory zmian
Dynamicznie zmieniająca się sytuacja wywiera istotną presję na branżę opakowań. Pogłębiające się zanieczyszczenie środowiska naturalnego i coraz głębsze kryzysy klimatyczne poszerzają świadomość w zakresie ochrony środowiska, powodując zmianę zbudowanego status quo. Konsumenci doceniając coraz bardziej istotę zrównoważonego rozwoju, znacznie częściej wybierają produkty i ich opakowania, które mają mniejszy negatywny wpływ na środowisko. Można też powiedzieć, że „eko” w niektórych kręgach konsumentów jest pewną odmianą mody czy też stylu życia, czego przykładem może być filozofia zero waste.
Istotną rolę w zmieniającej się percepcji kwestii opakowań generuje też rozwój technologiczny, pokazujący nowe możliwe kierunki zmian, czy też presja konkurencyjna powodująca konieczność poprawy pozycji rynkowej danego asortymentu.
Szczególnym katalizatorem zmian niewątpliwe jest obszar regulacji prawnych, których siła rażenia determinuje ich szybkość. Wymienić tutaj należy na pewno takie elementy systemu prawa jak m. in.:
- Obowiązek rejestracji znacznej części sklepów internetowych w bazie BDO (baza danych o odpadach) i stosowania identyfikatora w procesie sprzedaży (wskazywanie tego numeru na dokumentach sprzedaży) wraz z koniecznością zaraportowania ilości wprowadzonych opakowań w podziale na stosowne frakcje (typy opakowań) i ostatecznie wniesienie opłat z tego tytułu do właściwego urzędu marszałkowskiego. Dla lepszej kontroli masy wprowadzanych odpadów rozważa się także połączenie danych z BDO z danymi raportowanymi w systemie JPK (Jednolity Plik Kontrolny).
- Dyrektywa Single-Use Plastic (SUP), która zakłada eliminację wybranych jednorazowych przedmiotów codziennego użytku, podniesienie wskaźników zawartości w plastiku składników z recyclingu czy też podniesienie wskaźników selektywnej zbiórki towarów.
- Dyrektywa Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP), której celem jest zbudowanie zestawu mechanizmów przenoszących koszty zarządzania odpadami na producentów (którzy niewątpliwie przeniosą te koszty w dużej mierze na konsumentów). Większe koszty ponoszone przez konsumenta na zakup danego towaru, a wynikające z wysokiego kosztu opakowań, skłaniać będą konsumenta do podejmowania bardziej świadomych decyzji zakupowych.
Jakie są funkcje opakowań w sklepie internetowym?
Fakt, że opakowanie wspomaga sprzedaż produktu w sklepie stacjonarnym, jest oczywisty. Ta funkcja opakowania jest jednak także istotna w przypadku sklepu internetowego. Dobre zdjęcie opakowania może przyciągnąć wzrok podczas zakupów i w znacznej części przypadków być istotnym dodatkowym czynnikiem przeważającym o decyzji zakupowej. Ważne są też doznania zakupowe – opakowanie może podnosić satysfakcję z zakupu. Wystarczy wspomnieć tutaj o popularności kanałów, w których prezentowane są video z tzw. unboxingu. Oczywiście opakowanie przede wszystkim chroni towar przed czynnikami zewnętrznymi podczas składowania czy też transportu, a dodatkowe materiały wypełnieniowe chronią towar wewnątrz opakowania transportowego.
Sytuacja obecna i trendy
Jakie kroki podejmowane są dzisiaj i które trendy coraz wyraźniej rysują się dla przyszłości? Spróbujmy wymienić najważniejszych z nich:
- budowanie strategii marketingowej sprzedawcy internetowego poprzez podkreślanie jego pro-ekologicznych rozwiązań i działania ukierunkowanego na minimalizację śladu węglowego związanego z wykorzystywanymi opakowaniami,
- dopasowanie opakowań transportowych do wymiaru niezbędnego do przewozu towarów, np. poprzez zastosowanie automatycznych systemów pakowania, pozwalających na skanowanie wymiarów (objętości, kształtu) towarów zakupionych przez klienta i docinających wymiar kartonu wysyłkowego dokładnie do wymiaru niezbędnego do zapakowania. Działanie to nie tylko redukuje ilość kartonu zużytego do wysyłki, ale także automatyzuje proces pakowania, eliminuje konieczność stosowania wypełniacza i zmniejsza nakłady na transport, minimalizując koszty dostawy do klienta,
- zastąpienie plastiku przez surowce łatwiej podlegające procesom biodegradacji lub recyclingowi, np. wykorzystywanie jako wypełniacz materiałów papierowych czy też rozwijanie konceptu butelki papierowej mającej na celu zastąpienie butelek PET. Należy również wspomnieć, iż podmioty oferujące wypełniacze foliowe stale ulepszają swoje rozwiązania, zmieniając skład swoich produktów i zwiększając ilość materiału biodegradowalnego w ich strukturze,
- eliminacja opakowań zbudowanych z różnych materiałów, np. opakowań z kartonu lub koperty zawierającego folię zwykłą lub bąbelkową czy też elementy plastikowe, utrudniające właściwą klasyfikację odpadu opakowaniowego do określonej frakcji, a także utrudniające późniejszy proces recyclingu,
- promowanie koncepcji gospodarki cyrkularnej – dążenie do powtórnego lub jak najdłuższego wykorzystywania zasobów wykorzystywanych w procesach produkcyjnych, w tym przypadku wyprodukowanych opakowań. Warto wspomnieć systemy palet wielokrotnego użytku lub projekty, których celem jest stworzenie opakowania e-commerce wielokrotnego zastosowania czy też zapewnienie możliwości wielokrotnego (ponownego) napełniania tego samego opakowania pierwotnie zakupionym towarem,
- budowanie świadomości konsumentów w zakresie pełnego kosztu nabywanego produktu – np. poprzez wskazywanie w karcie produktu ratingu będącego pochodną składu, masy i stopnia recyclingu/biodegradowalności zastosowanego opakowania,
- narzucanie przez dużych graczy e-commercowych (platformy) dopuszczalnych minimalnych standardów opakowaniowych. W przypadku braku ich spełnienia, możliwe obciążenia zwrotne (charge-back) w stosunku do sprzedawcy lub zawieszenie sprzedaży danego produktu czy też obniżenie ratingu „ekologicznego” na karcie produktu,
- poszukiwanie rozwiązań technologicznych mających na celu podwyższenie zaufania konsumentów do nabywania w e-commerce towarów wrażliwych, gdzie warunki transportowania są kluczowe dla przyszłego wykorzystywania towarów – np. czujniki przechyłu, wilgotności, temperatury. Możliwość nie tylko rejestracji faktów, ale też stały podgląd dzięki łączności bezprzewodowej – tworzenie opakowań „inteligentnych” także dla procesu zwrotu,
- rozwijanie hybrydowej sieci sprzedaży, posiadającej zarówno sklep internetowy, jak i punkty stacjonarne, w których możliwe jest zwrócenie towaru bez konieczności używania dodatkowego opakowania (click and collect).
Wyzwania
Lista podejmowanych działań i zarys omówionych trendów pozwala na szczyptę optymizmu w zakresie zrównoważonego rozwoju pomiędzy e-commerce a wykorzystywanymi opakowaniami. Warto jednak zwrócić uwagę na kilka elementów, które grają istotną rolę, a których eliminacja nie zawsze jest szybka lub prosta:
- komfort użytkowników i pogoń za najniższą ceną jest kluczowym czynnikiem często odsuwającym kwestie ekologiczne na dalszy tor – konsumenci mają różną skłonność do płacenia więcej za produkty bardziej ekologicznie dostarczone,
- określanie opakowań mianem „ekologiczny” może sugerować, że takie opakowania nie niosą żadnego zagrożenia i wręcz „zachęcać” do śmiecenia, podczas gdy ich rozkład w środowisku naturalnym nie jest taki oczywisty (rozkład jest bardzo wolny lub wymaga wspomagania poprzez procesy niedostępne w środowisku naturalnym – to oznacza, że takie opakowania muszą być zebrane i przetwarzane tylko w środowisku sztucznym),
- coraz bardziej popularny standard rynkowy w postaci wysyłek i zwrotów za darmo (lub w ramach abonamentu) powoduje, że konsumenci mniej rozważnie dokonują wyboru, zwiększając ryzyko zwrotów, co z kolei generuje dodatkowe odpady opakowaniowe i zbędny transport,
- zapewnienie równej konkurencji w stosunku do podmiotów zagranicznych (pozaunijnych), które wprowadzają towary do sprzedaży na obszar Unii Europejskiej, np. sprzedawcy internetowi z Azji, którzy nie podlegają lokalnym europejskim przepisom,
- zwiększenie udziału opakowań fabrycznych, wystarczająco wytrzymałych dla realizacji transportu towaru w oryginalnych opakowaniach jednostkowych do klienta, bez konieczności jego dodatkowego opakowania lub zabezpieczenia,
- standaryzacja opakowań w e-commerce i wielokrotne ich wykorzystywanie (chociażby w procesie zwrotu),
- stosowanie mocniejszych kartonów mogłoby pozwolić na podniesienie szans na ich wielokrotne użycie, ale jest to pod stałą presją cenową w zakresie kosztów logistyki,
- zbudowanie systemu kaucyjnego lub podobnego pozwalającego na wielokrotne użytkowanie produktów, dotychczas nie udało się w Polsce nawet dla tak powtarzalnego produktu, jakim są szklane butelki. Wdrożenia rozwiązania na masową skalę dla opakowań wykorzystywanych w handlu e-commerce jest zadaniem znacznie bardziej skomplikowanym,
- przemodelowanie sposobu zarządzania kosztami gospodarowania odpadami tak, aby wpływ na środowisko był silniej uwzględniany podczas projektowania danego produktu i jego opakowania – obecnie w Polsce koszty ponoszone są głównie przez gminy, a te z kolei przenoszą koszty na mieszkańców, co mieliśmy okazję obserwować w ostatnich latach między innymi poprzez podwyższenie stawek dla mieszkańców, często o kilkaset procent,
- zbudowanie świadomości konsumentów w zakresie wpływu ich decyzji zakupowych na środowisko jest procesem długotrwałym i kosztownym.
Podsumowanie
Wzrost udziału e-commerce w światowym handlu odbywa się zarówno poprzez zwiększanie głębokości penetracji branż już zdominowanych przez ten kanał dystrybucji, jak i coraz śmielsze wchodzenie na nowe obszary. Rozwój ten pociąga za sobą konieczność dostosowania opakowań i ich roli do nowych wymagań. Ważne jednak, aby w tym procesie uwzględniać kwestie minimalizacji negatywnego wpływu opakowań na środowisko naturalne.
Konieczne jest stworzenie eko-systemu rozwiązań – czyli współpracować muszą różne podmioty (wsparcie legislacyjne, biznesowe i edukacyjne), aby proponowane rozwiązania były spójne i zapewniające właściwe, kompleksowe, podejście do problematyki opakowaniowej. Według niektórych badań, łączna masa odpadów znajdujących się w oceanach w roku 2050 przewyższy masę ryb. Bądźmy bardziej świadomi, wspólnie nie dopuśćmy, aby do tego doszło.
Piotr Sędziak, Członek Rady Programowej PSML (Polish Supply Management Leaders)
Artykuł ukazał się w wydaniu nr 6/2020 (grudzień-styczeń) “Logistics Manager”. Więcej o czasopiśmie TUTAJ
